در پی افت قیمت نفت خام در جهان: سقوط طلای سیاه، علت چیست؟

نفت خام مایعی غلیظ، سیاه و چسبناک است که از چاه‏های نفت استخراج می ‏شود. به این ماده، طلای سیاه هم می‏گویند؛ چرا که پایه‏ های اقتصاد و صنعت جهان بر آن استوار است. این مایع پایه اولیه ساخت بسیاری از ملزومات زندگی و اصلی ترین منبع تولید انرژی حال حاضر جهان می باشد. هر چند همواره هم برای نوع بشر سودمند نبوده و علت اصلی بسیاری از جنگ ها و لشکرکشی های دنیا بوده است.

پس از گذشت 1958 روز و بعد از سقوط حدود 45 درصدی در بازه 6 ماهه دوباره قیمت این ماده ارزشمند به محدوده 58 دلار رسیده تا عده ای را خوشحال و عده ای دیگر را در بهت فرو برد. در این نوشتار سعی داریم در ابتدا عوامل عمده تعیین کننده قیمت نفت را تبیین کرده و در ادامه دلایل افت اخیر را تشریح و در نهایت نتیجه گیری کنیم.

یکی از بزرگ ترین چالش ها در مبادلات دارایی ها، پیش بینی روند قیمتی و نوسانات آن است که این امر به صورت دقیق تقریباً غیر ممکن می باشد؛ به همین دلیل نیز ممکن است معتبرترین شرکت های سرمایه گذاری نیز علی رغم بهره گیری از نیروهای متخصص دچار اشتباه در امر پیش بینی روند قیمتی و نوسانات آن شود.

 نمونه بارز این مسئله در مورد پیش بینی قیمت نفت نیز اتفاق افتاد به طوری که در ابتدای سال 2014 میلادی معتبرترین مؤسسات پیش بینی، در بدترین حالت قیمت 90 دلار را برای این طلای سیاه پیش بینی می کردند. همانند سایر بازارها عوامل و شاخص های مؤثر بر تغییرات قیمت نفت را می توان به دو دسته ساختاری و عوامل تصادفی تقسیم بندی کرد.

عوامل ساختاری شامل قدرت عرضه و تقاضا، عوامل سیاسی، اجتماعی و ژئوپولتیک، رشد اقتصادی کشورها و تغییرات فناوری، آب و هوا، بازار فرآورده ها و پالایش و تصمیمات مجامع و سازمان های کنترل کننده قیمت می شود که معمولاً از روندی بلند مدت و تدریجی پیروی می کنند.

در کنار عوامل بلند مدت، عوامل تصادفی و شوک های غیرقابل پیش بینی مانند تغییرات ناگهانی آب و هوا، وقوع حوادث طبیعی مانند طوفان، زلزله و سیل و جنگ یا تحریم وجود دارند که نمی توان آن ها را پیش بینی کرده و بایستی به عنوان عامل خطا در کنار عوامل ساختاری در نظر گرفت. وجود همین عوامل، پیش بینی قیمت نفت، مقدار فروش و در نتیجه درآمدهای نفتی حاصل را دشوار می کند.

نکته مهم در این زمینه، آن است که نمی توان تک تک عوامل را بدون در نظر گرفتن هم و به صورت مستقل بررسی کرد، بلکه بایستی همه عوامل را با در نظر گرفتن اثرات متقابل بررسی کرد. در ادامه سعی می کنیم تا دلایل اصلی افت اخیر نفت را به صورت موردی تشریح کنیم.

1. نفت شیل: یکی از مهم ترین عوامل سقوط قیمت ها تقویت طرف عرضه می باشد که نفت شیل آمریکا نقش اساسی در این امر بازی می کند. اگر بخواهیم دقیق تر این موضوع را بررسی کنیم ریشه این سقوط قیمت به سال 2008 و کوتولای تگزاس، یک شهر کوچک بین سان آنتونیو و مرز مکزیک برمی گردد. در آن زمان ایالات متحده حدود 7.4 میلیون بشکه در روز استخراج می کرد. در سال های 2009 و 2010 به خاطر بهبود اقتصاد جهانی، میزان تقاضا نیز افزایش یافت و این حجم اضافه شده به سمت عرضه تقریباً نادیده گرفته شد. پس از جریان نفت شیل، ایالات متحده واردات نفت خود را به شدت کاهش داد. با توجه به آخرین گزارش اوپک نیز، بایستی به این نکته اشاره کرد که مازاد نیاز ایالات متحده به ترتیب از کانادا، عربستان سعودی و مکزیک تأمین می شود.

میزان عرضه ی جهانی نفت

2. جنگ قیمت: با افزایش میزان تولید نفت ایالات متحده، اپک در آخرین نشست خود حاضر به کاهش تولید نفت خود نشد و این امر بر تدوام ریزش نفت دامن زد. چیزی که با تصمیم اخیر مجمع اوپک مشخص شد آن است که مدت زمان زیادی می باشد که کنترل قیمت نفت از دست این سازمان خارج شده است. اجماع اوپک فقط تبدیل به یک موضع نمادین شده و از آن جایی که اجماع نظری در اعضایش مشاهده نمی شود، نمی تواند باعث کنترل قیمت ها شود. هر چند در این میان زمزمه هایی از هم دستی ایالات متحده و عربستان سعودی برای اعمال فشار بر روسیه و ایران نیز به گوش می رشد که کمی دور از واقع به نظر می رسد.

میزان تقاضای جهانی نفت

3. کاهش تقاضا: حال به سمت دوم معادله عرضه و تقاضا می رسیم. کاهش رشد اقتصادی چین و تضعیف اقتصاد اروپا، باعث کاهش تقاضای جهانی شده است. آژانس بین المللی انرژی نیز در آخرین گزارش خود مربوط به ماه دسامبر، پیش بینی خود را با 230 هزار بشکه کاهش به رقم 3/93 میلیون بشکه در روز رساند تا بلافاصله تبدیل به عامل مؤثری بر کاهش قیمت نفت، افزایش نگرانی عمومی و کاهش شاخص های جهانی بورس شود. سیاست های جدید اتحادیه اروپا و ایالات متحده مبنی بر اعمال تشویق برای استفاده از انرژی های نوظهور و غیر نفتی نیز در میان مدت تقاضای جهانی نفت را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد.

4. کاهش ترس های ژئوپولوتیک: تنش های ژئوپولتیک در زمینه الحاق کریمه به روسیه، جنگ شهری در سوریه و پیش روی های گروه تروریستی داعش در عراق تا نیمه سال به لحاظ روانی قیمت های نفت را با وجود فزونی عرضه از تقاضا بالا نگه داشت ولی به تدریج و با مشخص شدن آثار این اتفاقات، همانند ادامه استخراج از حوزه های نفتی جنوب عراق، ترس سرمایه گذاران از این تنش ها در نیمه دوم سال فرو ریخت.

با توجه به آخرین دورنمای ترسیم شده از سوی آژانس بین المللی انرژی، انتظار افزایش قیمت نفت به سطوح بالای 100 دلار در کوتاه مدت تا حدود زیادی غیر منطقی به نظر می رسد. روند طولانی مدت قیمت نفت در آینده را دو عامل اساسی تحت الشعاع خود قرار داده اند: در سمت عرضه همان طور که می دانیم نفت جزو سوخت های تجدیدناپذیر بوده و بنابراین در طولانی مدت مقدار آن کاهش خواهد یافت. در سمت تقاضا نیز تلاش برای استفاده از انرژی های جایگزین مانند انرژی های هسته ای، بادی، خورشیدی، زمین گرمایی، امواج دریا و غیره همچنان ادامه دارد. چالش بین این دو مقوله، تعیین کننده روندآتی قیمت نفت خواهد بود.

رضا اسمعیل زاده – مدیر امور سرمایه گذاری شرکت تسکو