رقم واقعی شاخص بورس چقدر است؟

شاخص بورس تهران. متغیر مهمی که وضعیت بازار سرمایه را می سنجد و چند سالی است که مشهور شده است چون در زمانی که بالا می رود همه از رکود شکنی شاخص و اوضاع خوب بورس سخن می گویند، اما زمانی که شاخص نزولی می شود، اوضاع بر وفق مراد نیست و به قول وزیر اقتصاد “نفرینی می شود برای مسببین”.اما شاخص بورس یا دماسنج بازار سرمایه که اوضاع بورس را در میان سایر بازارهای سرمایه گذاری نشان می دهد تا چه اندازه می تواند تمام واقعیت های بازار سرمایه را به نمایش بگذارد؟

نگاهی به تاریخچه طراحی شاخص در بورس نشان می دهد که بورس تهران از فروردین ماه سال 1369 اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت برمبنای عدد پایه 100 و با نام تپیکس (TEPIX) کرد.

این شاخص نماگر تغییرات قیمت کل بازار بود و به صورت میانگین وزنی محاسبه می‌شد یعنی در صورتی‌ که نماد شرکتی بسته بود یا برای مدتی معامله نمی‌شد، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ شده که این امر منجر به تأثیر بیشتر شرکت‌های بزرگ در شاخص می‌شد.

چرا محاسبه شاخص کل بورس تغییر کرد؟

شاخص کل قیمت به همراه شاخص قیمت و بازده نقدی و شاخص بازده نقدی از شاخص‌هایی بودند که سال ها در بورس تهران نمایش داده می شدند ولی از سال 1387 و با راه اندازی نرم افزار جدید معاملاتی” جم” ،شیوه محاسبه شاخص بورس تغییر کرد و شاخص بازده نقدی و قیمت جای خود را به شاخص کل در بورس داد.

تفاوت شاخص قدیم و جدید

این تغییر که برای اولین بار بود در بورس تهران رخ می داد، با انتقادات زیادی همراه شد. منتقدان معتقد بودند که شاخص قیمت که به عنوان شاخص قدیم بورس مطرح است بر اساس تغییرات قیمت سهام بازار محاسب و تغییرات تمام شرکتهای بورسی در این شاخص لحاظ می‌شد. اما در محاسبه جدید، قیمت سهم پس از تقسیم سود نقدی کاهش پیدا می کند و پایه شاخص به اندازه سود تقسیم شده تعدیل می شود تا تاثیری بر شاخص نگذارد.

به عنوان مثال، در محاسبه جدید درصورتی که قیمت سهام یک شرکت بورسی قبل از برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه 1200 ریال باشد و این شرکت 200 ریال سود در مجمع تقسیم کند، در روز گشایش نماد تغییرات قیمت نسبت به مبلغ 1000 انجام می شود تا تاثیری در شاخص به وجود نیاید.

اما درگذشته نحوه محاسبه شاخص به گونه دیگری بود به طوری که اگر سهام یک شرکت بورسی 1200 ریال بود و در مجمع 200 ریال سود تقسیم می کرد، نماد با قیمت1100 ریال باز می شد که این امر شاخص را منفی می کرد. بنابراین در محاسبه جدید، تغییرات شاخص نسبت به مرز یک هزار ریال برای شرکت مذکور انجام می شود تا تاثیری در شاخص ایجاد نشود.

اشکالات شاخص فعلی بورس

با تغییرات ایجاد شده در محاسبه شاخص بورس، قیمت سهام یک شرکت قبل از مجمع منهای سود تقسیمی این شرکت محاسبه می‌ شود ؛عمده‌ترین اشکال محاسبه آن هم در این است که امکان مقایسه شاخص با گذشته از بین رفته و نمی‌توان بر مبنای عدد های سال گذشته به یک نتیجه منطقی در مورد روند حرکت شاخص رسید.

ضمن اینکه داده‌های شاخص قیمت توسط بورس اعلام نشده و در زمان افزایش یا کاهش شاخص این موضوع مطرح می شود که شاخص فعلی از رشد سهام شرکتها جلوتر بوده و از کاهش سهم ها عقب‌تر است!علاوه بر این سود نقدی شرکت‌ها در زمان بازگشایی نماد سهام آنان پس از مجمع، از مخرج کسرمی شود که سبب رشد در محاسبه شاخص می‌ شود و دلیل این موضوع نیز تلاش برای جلوگیری از نزول بیشتر شاخص در دوران نزول است.

همه ی این عوامل اعتراضات گسترده ای را به نحوه محاسبه و انتشار شاخص بورس تهران وارد کرده است به طوری که فعالان تالار شیشه ای که هفته گذشته و در اعتراض به اوضاع بورس گرد هم آمده بودند ،انتقادات زیادی نسبت به نحوه محاسبه شاخص بورس وارد کرده و از مسئولین می خواستند تا نحوه محاسبه شاخص را تغییر دهند.

معترضین اعتقاد دارند که شاخص بورس تهران واقعیت های بازار سرمایه را به درستی نشان نمی دهد و مسئولان برای جلوگیری ازافت بیشتر شاخص، اقدام به شاخص سازی و دستکاری آن می کنند زیرا در شرایطی که قیمت سهام شرکتها به طور میانگین حدود 40 درصد افت کرده است شاخص بورس تنها افت 20 درصدی را نشان می دهدکه این موضوع اذهان عمومی و مسئولین را نسبت به وضعیت بورس دچار مشکل می کند چرا که آنها تصور می کنند بورس تهران از ابتدای سال تا کنون تنها 20 درصد افت کرده است در حالی که سرمایه سهامداران حداقل با افت 40 درصدی رو به رو شده است!

در این میان یکی از کارگزاران بورس هم به غیر واقعی بودن شاخص بورس اشاره کرده و می گوید:یکی از اشکالات محاسبه شاخص کل بورس این است که اگر 5 درصد سهام شرکت در بورس پذیرفته شده باشد، کل شرکت در محاسبه شاخص لحاظ می‌شود، بنابراین باید شاخصی مورد محاسبه قرار گیرد که بیان کننده وضعیت بازار باشد.

وی معتقد است در محاسبه شاخص قدیم و در زمان تقسیم سود توسط شرکتها ، شاخص کاهش پیدا می کرد ولی شاخص فعلی طوری محاسبه می شود که با تقسیم سود، شاخص افزایش می یابد به طوری که در حال حاضر نیمی از بازدهی بورس به دلیل برگزاری مجامع و تقسیم سود نقدی است.

لزوم تغییر محاسبه شاخص

به این ترتیب عدم تطابق حرکت شاخص کل بورس که از آن به عنوان دماسنج بازار سرمایه یاد می شود با قیمت سهام شرکتها، سردرگمی سهامداران و کاهش اعتماد بر شاخص بورس را موجب شده و این مسائل کارکرد شاخص بورس به عنوان دماسنج بازار سرمایه را در پرده ابهام قرار داده است به طوری که در حال حاضر رقم شاخص قدیمی بورس با رقم شاخص فعلی متفاوت است و شاخص قیمت رقم دیگری را نشان می دهد!

از سوی دیگر با تغییر فرمول محاسبه شاخص نمی توان به مقایسه آمار حرکتی شاخص از سالهای قبل از آذر 1387 پرداخت چرا که نحوه محاسبه شاخص از شاخص قیمت به شاخص نقدی و قیمت تغییر کرده است به طوری که اگر در گذشته قیمت سهام شرکتی بعد از مجمع به خاطر تقسیم سود افت می کرد، شاخص بورس نیز کاهش نشان می داد.در حالیکه در حال حاضر اگر شرکتی سود تقسیم کند و به اندازه سود تقسیمی قیمت بعد از مجمع کاهش یابد شاخص هیچ تغییری نخواهد کرد.

این شرایط باعث شد تا در سال گذشته مرکز پژوهشهای مجلس نیز نحوه محاسبه شاخص‌های اصلی بورس تهران را مورد ارزیابی قرار داد و با توجه به انتقادات وارده بر نحوه محاسبه شاخص پیشنهاداتی برای نحوه محاسبه ارائه کرد.این مرکز اعلام کرد که با توجه به اهمیت حیاتی وجود اطلاعات در بازارهای مالی ضروری است که شاخص قیمت برای تمامی روزهای کاری بورس از تاریخ انقطاع آن در آذرماه 1387 تاکنون محاسبه و منتشر شود.

این مرکز پیشنهاد داد که حداقل شاخص قیمت بر مبنای قیمت روزانه (قیمت آغازین ، پایانی و یا میانگین این دو) محاسبه شده و در اختیار فعالان بازار قرار گیرد تا عملا امکان انتخاب یکی از دو شاخص قیمت یا بازده کل را برای فعالان بازار فراهم کند.

این پیشنهادات در حالی مطرح شده است که مسئولان بورس بارها وعده محاسبه و انتشار شاخص قیمت را داده اند اما تا کنون وعده آنها مبنی بر نمایش این شاخص محقق نشده و با بدتر شدن اوضاع بورس تیر اعتراضات به سمت نحوه محاسبه این متغیر مهم روانه شده است. این در حالی است که وعده جدیدی از سوی مسئولان به فعالان معترض بورس داده شده و مسئولان بازار سرمایه با شدت گرفتن انتقادات اعلام کرده اند که شاخص قیمت را قطعا تا پایان سال منتشر می کنند.

به این ترتیب در شرایطی که رکود و بی اعتمادی شدیدی در بازار سرمایه حاکم شده و سرمایه های زیادی با افزایش شاخص بورس وارد بازار سرمایه شده و اکنون با از بین رفتن این سرمایه ها ،اعتماد سرمایه گذاران خدشه دار شده است،واقعی کردن شاخص بورس و انتشار شاخص قبلی در کنار سایر شاخص ها می‌تواند بازار را از فشار زیاد رها کرده و اعتماد از دست رفته را به بازار برگرداند. در این شرایط بهتر است شاخص های جدید به همراه شاخص قیمت در نرم‌افزار معاملاتی بورس تعریف و برای عموم نمایش داده شود تا مردم و مسئولین با واقیعت های بازار سرمایه آشنا شوند